ویژگی فکری برنده نوبل اقتصاد چیست/ خیرخواهان: عجم اوغلو جسارت داشت تا نقش نظام‌های سیاسی بر کارکرد اقتصاد را به تصویر بکشد
به گزارش خبرآنلاین، آکادمی سلطنتی علوم سوئد، اعلام کرد که دارون عجم اغلو، جیمز رابینسون و سایمون جانسون، سه استاد دانشگاه‌های آمریکا، به دلیل مطالعاتی که درباره شکل‌گیری نهادها و نقش آنها بر رفاه عمومی دارد، برنده جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۴ شدند.
بیشتر بخوانید:
برنده‌ی نوبل اقتصاد را بشناسید/ کلودیا گلدن کیست؟
نظریه استگلیتز از رویارویی آمریکا با تحقق دمکراسی جهانی و مبارزه با فقر
در ایران دارون نجم اوغلو مشهورتر از دو برنده دیگر جایزه نوبل است زیرا کتاب‌های متعددی از او به چاپ رسیده است. این برای چندمین بار است که اقتصاددانان غیرلیبرال و منتقد راست‌گرایی که نگاه متفاوت‌تری از جریان اصلی اقتصاد به مسائل دارند برنده این جایزه می‌شوند؛ پیش‌تر پل کروگمن، اقتصاددان مطرح آمریکایی که منتقد جدی «نولیبرالیسم» هم به حساب می‌آید این جایزه را برده بود.
به گفته بنیاد نوبل، کاهش تفاوت‌های عظیم در درآمد بین کشورها یکی از بزرگترین چالش‌های زمانه ماست، به لطف تحقیقات پیشگامانه دارون عجم اوغلو، سایمون جانسون و جیمز رابینسون، ما درک عمیق‌تری از دلایل اصلی شکست یا موفقیت کشورها داریم.
جعفر خیرخواهان، کارشناس اقتصادی، در رابطه با نگاه برندگان جایزه نوبل اقتصاد امسال به خبرآنلاین گفت: «این سه اقتصاددان، رویکردی جدید را در اقتصاد سیاسی به وجود آوردند که بر مبنای آن عامل قدرت و نقش نظام‌های سیاسی در توسعه‌یافتگی را برجسته کردند. در نگاه آنها و خصوصا آقای عجم اوغلو، اینکه یک نظام سیاسی دمکراتیک با یک نظام سیاسی استبدادی در زمینه توسعه عملکردی متفاوت دارند.»
عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد، در ادامه افزود: «از ویژگی‌های فعالیتهای این سه نفر و به‌طور خاص عجم اوغلو، می‌توانیم به این نکته اشاره کنیم که جسارت‌شان موجب شد که وارد عرصه‌هایی شوند که پیش از آنها اقتصاددانان تمایلی به آن نشان نمی‌دادند. در گذشته هنگامی که اقتصاددانان می‌خواستند به چرایی توسعه یافتگی برخی کشورها بپردازند، به دلایلی چون جغرافیای بهتر، منابع طبیعی فراوان، سرمایه کافی، ماشین آلات با فناوری بالا و نیروی انسانی اشاره می‌کردند.»
خیرخواهان گفت: «این پاسخ‌ها کافی نبود زیرا کشورهای در حال توسعه بسیاری دیده می‌شوند که با وجود داشتن جغرافیای مناسب و منابع طبیعی بسیار دارند و همزمان با واردات تکنولوژی و تاسیس دانشگاه اما در مسیر توسعه موفقیتی حاصل نکردند و به جایگاه کشورهای پیشرفته نمی‌رسند.»
خیرخواهان که یکی از آثار عجم اوغلو را به فارسی ترجمه کرده معتقد است: «در اینجا برندگان نوبل متوجه شدند که میان نظام‌های سیاسی مختلف در دستیابی به توسعه تفاوتی جدی وجود دارد. نظام‌های سیاسی مختلف یا آن‌طور که در ایران باب شده انواع حکمرانی، عاملی مهم و غیرقابل انکار در توسعه کشورها محسوب می‌شوند. به طور خاص در یک حکمرانی بد هر قدر منابع در اختیار آن باشد هم در نهایت این منابع هدر می‌روند و پیشرفتی حاصل نمی‌شود. به زبان ساده‌تر در نگاه عجم اوغلو، اقدامات صاحبان قدرت در قبال اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد.»
وی با اشاره به نظام حاکم بر ایالات متحده عنوان کرد: «در آمریکا با وجود محدودیتی که برای مهاجرت وجود دارد، امکان حضور گسترده‌تر افراد از اقشار، گروه‌ها و حتی نژادها یا مذاهب مختلف را فراهم کرده است. در جوامعی که انسانها موقعیتی برابر از نظر حقوقی دارند، همین به فرصتی برای جذب افراد توانا و ماهر تبدیل می‌شود. به همین جهت هندی‌هایی که در نظام کاستی حاکم بر این کشور از فرصت برابر دستیابی به مشاغل بالا برخوردار نیستند می‌توانند با مهاجرت به امریکا به رشد بیشتری دست یابند. در برخی جوامع زنان را محدود کرده و زمینه فعالیتهای آنان را محدود می‌کنند که این نیز امکان استفاده از استعدادهای نیمی از جامعه را سلب می‌کند. »
این عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد، تبعیض‌های مختلف ملی، نژادی، جنسیتی و مذهبی را از جمله عواملی دانست که اجازه بهره‌مندی ازهمه استعدادهای موجود را سلب و زمینه‌های توسعه را محدود می‌کند.
خیرخواهان درباره ترجمه خود از دارون عجم اوغلو خاطرنشان ساخت: «من در کنار آقای دکتر علی سرزعیم کتاب «ریشه‌های اقتصادی دیکتاتوری و دمکراسی» را ترجمه کردیم. همانطوری که گفتم عجم اوغلو برعکس باورهای سنتی اقتصاددانان بر اهمیت نقش سیاست (ساخت قدرت) در عملکرد اقتصادی تاکید خاصی دارد و نشان می‌دهد چگونه یک وضعیت دیکتاتوری یا دمکراتیک می‌تواند وضعیت اقتصاد را هم دگرگون کند. این مورد هم در اغلب آثار عجم اغلو از جمله در کتاب راه باریک آزادی هم مورد بحث قرار می‌گیرد.»
وی در پاسخ به انتقادهایی که مدافعان اقتصادی لیبرالی و بازاری، از برندگان نوبل امسال و خصوصا عجم اغلو مطرح کرده‌اند، گفت:« نباید تردید کرد که این سه اقتصاددان هستند و از قضا افرادی مهم در اقتصاد معاصر هستند. من فکر می‌کنم در آینده‌ای نزدیک ما در بخش علوم انسانی با یک دانشکده واحد تحت عنوان علوم اجتماعی مواجه باشیم که در آن رشته‌ای باشد که بتواند اقتصاد، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم سیاسی و حقوق را در هم ترکیب کند. چرا که از این راه بهتر می‌توانیم پاسخ سوالات و نیازهای بشر عصر خود را بیابیم. »
او افزود: « این ویژگی کاری آنهاست که با بررسی نقش سیاست بر اقتصاد توانستند پاسخ پرسش‌هایی را بدهند که پیش از آنها داده نشده بود. کار آنها بزرگ بود و به گمانم شایستگی‌های لازم برای کسب جایزه نوبل را داشتند زیرا امروزه مسجل شده که بدون وجود یک حکمرانی خوب، امکان پیشرفت و توسعه وجود نخواهد داشت.»
جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۲۳ به کلودیا گلدین استاد اقتصاد دانشگاه هاروارد، به دلیل فعالیت‌هایش در زمینه مطالعات مربوط به نقش زنان در بازار کار تعلق گرفت.
۲۲۳۲۲۹
