اجتماعی

به گزارش ایسنا، روایتِ این طلسمِ ۱۳ ساله از آن‌جا آغاز شد که جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۰۵ میلادی (۱۳۸۴) پرونده‌ای تهیه کرده بود تا جنگل‌های هیرکانی را به صورت مستقل و به نام خود ثبت جهانی کند.

با اعتراض ایران نسبت به این اقدام، یونسکو و «IUCN» (کمیته بین‌المللی حفظ میراث طبیعی و ارگان مشورتی یونسکو)، پرونده‌ی جمهوری آذربایجان را بررسی و درخواستِ آن را برای ثبت به صورت مستقل رد و اعلام کردند، با توجه به این‌که بیش از ۹۰ درصد جنگل‌های هیرکانی در ایران و بخش کوچکی از آن در کشور آذربایجان است، این کشور نمی‌تواند بدون مشارکت ایران «جنگل‌های هیرکانی» را ثبت جهانی کند.

یونسکو و اتحادیه‌ی جهانی حفاظت از آثار طبیعی، با تأیید اهمیت این جنگل و با اشاره به فرامرزی بودن آن، اعلام کردند که این جنگل به‌عنوان یک اثر طبیعی مشترک میان ایران و جمهوری آذربایجان از سوی دو کشور برای ثبت به یونسکو ارائه شود.

بنابراین ایران تهیه‌ی نخستین پرونده‌ی طبیعی خود را برای ثبت در فهرست میراث جهانی از سال ۱۳۸۵ آغاز کرد و پرونده‌ی «جنگل‌های هیرکانی» را ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) در فهرست موقت یونسکو ثبت کرد.

برای نخستین بار پرونده جنگل‌های هیرکانی سال ۸۷ به صورت مشترک با کشور آذربایجان برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو مطرح شد که این پرونده در آن زمان به دلیل برخی مشکلات معلق و ریفر (ارجاع داده شده) شد. در ابتدای کارِ تهیه پرونده ایران و آذربایجان اختلاف‌نظرهایی بین دو کشور وجود داشت و برطرف شدن این اختلاف‌نظرها به کشور آذربایجان برمی‌گشت.

در حالی که در آن اجلاس اگر آذربایجان مخالفتی نداشت پرونده جنگل‌های هیرکانی، از نخستین پرونده‌هایی بود که در اولویت بازنگری، بروزرسانی، تدقیق و تدوین قرار می‌گرفت.

ثبت جهانی «هیرکانی» مدتی در سکوت گذشت تا سال ۱۳۹۴ که ایران اقدامات جدیدی برای پرونده‌ی «جنگل‌های هیرکانی» آغاز کرد و بار دیگر از سرگیری مذاکرات ایران و آذربایجان برای رسیدن به نقاط مشترک مطرح شد تا چطور این پرونده را با همکاری یکدیگر تدوین و به صورت مشترک به یونسکو بفرستند، بنابراین در قدم نخست پیش‌بینی شد تا چند ماه بعد یعنی اواخر سال ۱۳۹۴ ایران و آذربایجان وارد مذاکره شوند و اگر مخالفتی نبود روند ثبت پرونده جلو برود.

قدم‌ها برداشته شدند، اما مخالفت‌ها یا شاید بهانه‌هایی که آذربایجان برای تهیه و چگونگی تدوین پرونده مطرح می‌کرد از جمله درخواست برای مدیریت پرونده آن هم در شرایطی که کمتر از پنج درصد از مساحتِ این جنگل در این کشور است و ۹۵ درصد دیگر آن در استان‌های مختلف ایران قرار دارد، باعث شد تا ارجاع پرونده به یونسکو معلق بماند.

در این میان در ۱۲ تیر ۱۳۹۶ ابوالفضل قارایف - وزیر فرهنگ و گردشگری آذربایجان - در دیدار با وزیر وقتِ فرهنگ و ارشاد اسلامی کشورمان، درباره ارائه پرونده جنگل‌های هیرکانی و ثبت آن در یونسکو به خبرنگار ایسنا، اظهار کرده بود: درباره این پرونده مذاکرات ما با ایران ادامه دارد و مدارک آن را به‌عنوان قُروق طبیعی به یونسکو ارائه کرده‌ایم. فکر می‌کنم در آینده نزدیک مذاکراتی نیز بین وزارت محیط زیست آذربایجان و نهاد مربوطه در ایران انجام شود.

اما سرانجام به دلیل نرسیدن به یک نقطه نظر مشترک بین ایران و آذربایجان، ایران تصمیم گرفت تا به صورت مستقل پرونده‌ی «جنگل‌های هیرکانی» را به یونسکو بفرستد، پس در طول دو سه سال گذشته، جلسات مختلف تمرینی در ۵ استان گیلان، گلستان، سمنان، مازندران و خراسان شمالی که جنگل در آن‌ها پراکنده است، برگزار کرد و برنامه‌ریزی و هماهنگی‌ها توسط کمیته کارشناسی پرونده جنگل‌های "هیرکانی" برای آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم، پیش از ورود ارزیابان کمیته بین‌المللی حفاظت از طبیعت (iucn) به ایران آغاز شدند.

با توجه به بروز برخی اتفاقات ناخوشایند در طول سال‌های گذشته مانند قطع درختان، آتش‌سوزی یا ویلاسازی و دست‌اندازی‌های مختلفی در این محوطه‌ی باستانی – طبیعی و هشدارهای مطرح شده، میراث‌فرهنگی تصمیم گرفت تا از آنچه که باقی‌مانده حفاظت کند و از آن رو سال گذشته پرونده به صورت مستقل از آذربایجان برای یونسکو فرستاده شد و جمعه ۱۴ تیر روی میز چهل و سومین اجلاس جهانی یونسکو در باکو قرار گرفت.

هر چند با ارسال پرونده به یونسکو، برخی مسئولان میراث‌فرهنگی از احتمال وجود چالش‌هایی در خصوص ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی باتوجه به پیشینه‌ی ثبتِ آن خبر می‌دادند، اما بالاخره بعد از بررسی پرونده‌ی «پناهگاه پرندگان مهاجر در امتداد ساحل دریای زرد بوهایی در خلیج چین»، به سرعت بیست و چهارمین اثر ملموس و دومین اثر طبیعی ایران با رأی کارشناسان «IUCN» و یونسکو در فهرست میراث طبیعی جهانی ثبت شد.

نماینده کشور آذربایجان نیز در این اجلاس، با بیان این‌که این محوطه دو کشور - آذربایجان و ایران - را شامل می‌شود، اظهار کرد: دولت آذربایجان اقدامات مهمی برای محافظت از جنگل‌های هیرکانی انجام داده است. متاسفیم که نتوانستیم این پرونده را به صورت مشترک با ایران ارائه دهیم اما درخواست داریم که آذربایجان نیز لحاظ شود.

بعد از تائید ثبت جهانی «جنگل‌های هیرکانی»، محمدحسن طالبیان - معاون میراث‌فرهنگی - در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد: «ایران امادگی دارد، دو درصدی از جنگل که در کشور آذربایجان وجود دارد به این پرونده ملحق شود، این اتفاق خوبی است چون میراث طبیعی یکپارچه، همیشه بهتر است.»

جنگل‌های هیرکانی بازمانده دوران سوم زمین‌شناسی و عصر یخبندان و غنی از نظر گونه‌های بومی و باستانی، پوشش گیاهی و تنوع زیستی با نادرترین گونه‌های جنگلی جهان شامل ۸۰ گونه درختی، ۵۰ گونه درختچه‌ای، گونه‌های بومی (اندمیک) درختی و گونه‌های جانوری چون پلنگ، خرس، کل و بز، مرال و … است. این نوع جنگل‌ها در حالی‌که در اکثر نقاط اروپا و سیبری به دلیل سرما و یخبندان قادر به بقا نبوده‌اند و در حال حاضر فسیل‌هایی از آنها به جای مانده به دلیل اقلیم معتدل‌تر حاشیه دریای خزر به حیات خود ادامه داده‌اند.